Śmierć jednego z małżonków... I co dalej?

Prowadząc prelekcje na temat sukcesji jednym z moich pierwszych pytań jest zazwyczaj: „Co się dzieje w przypadku śmierci jednego z małżonków"?
 

Pytaniu temu najczęściej towarzyszą jednoznaczne odpowiedzi w stylu: „no co, żona po Tobie dziedziczy!” – krzyczą z lekkim przekąsem panowie, pewni, że to właśnie oni pierwsi odejdą z tego świata. To oczywiście prawda, jednak z prawnego punktu widzenia, wymaga to szerszego komentarza.

Co zatem się dzieję, gdy umiera mąż?
 

Odpowiedź jest bardzo prosta: TO ZALEŻY. 
W pierwszej kolejności zależy od tego, czy był sporządzony testament, czy sprawę pozostawiono „swojemu losowi” (zdano się na dziedziczenie ustawowe). Załóżmy sytuację, że spadkodawca nieodpowiedzialnie nie pozostawił testamentu. Przyjmijmy rodzinę z dwójką dzieci.
Ustawowe dziedziczenie ma dość proste i jasne zasady, ale jednak jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. Przyjmijmy najprostszą sytuację: małżeństwo nie zawarło żadnej umowy małżeńskiej. Klasyczna wspólnota majątkowa, która powstała w chwili zawarcia małżeństwa. 
W tej sytuacji mamy trzy rodzaje majątków:
- majątek osobisty żony (powstały przed zawarciem związku małżeńskiego, ewentualnie w wyniku otrzymania darowizn oraz spadków),
- majątek osobisty męża (powstały przed zawarciem związku małżeńskiego, ewentualnie w wyniku otrzymania darowizn oraz spadków),
- majątek wspólny: budowany od dnia zawarcia małżeństwa. Ważne: dochody z majątków osobistych małżonków po zawarciu związku małżeńskiego zasilają już majątek… wspólny. Nie pytajcie czemu tak jest:)

Przy dziedziczeniu ustawowym zatem sytuacja wygląda następująco: 

- cały majątek osobisty żony zostaje przy niej – nie ulega żadnemu podziałowi,  
- połowa majątku wspólnego należy do żony, a tylko drugą połowę dziedziczy żona i dzieci - w naszym przykładzie dwójki dzieci - częściach równych: każde po 1/3
- cały majątek osobisty męża dziedziczy żona z dziećmi w częściach równych: każde po 1/3

Poniżej grafika przedstawiająca opisany sposób dziedziczenia:

Dla zobrazowania przytoczmy najczęstszy przypadek: mieszkanie.

Małżeństwo (z dwójką dzieci) po ślubie kupiło własne „M”, a  w ciągu dziesięciu lat spłaciło zobowiązanie hipoteczne. Umiera mąż: które udziały z wartego 500.000 zł mieszkania odziedziczy żona? 

Pamiętajmy, że połowa majątku wspólnego należy do żony – czyli w naszym przykładzie 250.000 zł: połowa majątku wspólnego żony pozostaje przy niej i nie podlega żadnemu podziałowi.

Dziedziczeniu podlega udział w drugiej połowie majątku wspólnego. Tutaj dziedziczy żona i dzieci, tj. udział dzielimy na trzy równe części. Zatem w naszym przykładzie żona i każde dziecko dziedziczy po 1/3 z 250 tys. zł.  

Zwracam szczególną uwagę na słowo udział: żona nie dziedziczy w żadnym wypadku mieszania, ale udział w nim.

Ma to ogromne znaczenie przy prowadzeniu postępowania spadkowego, czy też szerzej przy zarządzaniu majątkiem należącego do małoletnich dzieci, jednak o tym w kolejnej publikacji.